Learnings van jubileumreis Platform Museum Locaties (2/2)

‘Wanderlust’ in Berlijn met 10-jarig PML

Maar liefst 27 vakgenoten verzamelden zich langs het Nederlandse spoor op de verschillende opstappunten van de sneltrein naar Berlijn. Gemene deler? Allen zijn zijn lid van het Platform Museum Locaties (PML) en vieren zij met elkaar het tienjarig bestaan. ‘We maken een studiereis, enerzijds om van elkaar te leren en geïnspireerd te raken door onze Oosterburen en anderzijds om stil te staan bij ons jubileum,’ vertelt Leon Kruitwagen, oprichter van PML. De afgevaardigden van ongeveer 20 musea, waaronder het Rijksmuseum, Museumplein Limburg, Van Gogh Museum, Drents Museum, Wereldmuseum en Escher in het Paleis krijgen in drie dagen een dosis ‘Berlijn’ tot zich! Dag 1 is reeds gepubliceerd, nu is het de beurt aan Dag 2 en 3.

‘Anti-marketingbeleid in het DDR Museum?’
Wederom met het openbaar vervoer en te voet bereiken we de eerste bestemming van de dag: het DDR Museum. We betreden een modern gebouw aan de kade van de Spree en ontlopen daarmee net een plensbui. Twee karakteristieke mannen heten ons welkom en vuren direct hun – zeer interessante – presentatie af. Zeer interessant omdat het in alle opzichten verrassend is.

[afbeelding niet meer beschikbaar]

De ‘hoofdspreker’ (rechts op de foto) met zijn geitenwollensokken in ouderwetse sandalen maakt bijzondere handgebaren naar zijn ‘partner’ die daarop steeds zijn zinnen afmaakt of bevestigende knikjes geeft op hetgeen zojuist verteld. Maar ook inhoudelijk boeit het de hele groep enorm: het DDR Museum kent een bezoekersaantal van een half miljoen per jaar en vraagt per kaartje € 9,50. Dat komt neer op 4.750.000 euro aan omzet. ‘We hebben de prijs van het ticket verhoogd van 6 euro naar € 9,50 omdat we teveel bezoekers ontvingen,’ vertelt de man met de sandalen. Ieders mond valt open van verbazing… Andere feiten: het museum bestaat nu 10 jaar, krijgt geen subsidie en ontvangt 27% bezoekers uit Europa. Het heeft het restaurant moeten sluiten om de tentoonstelling uit te breiden vanwege de vele bezoekers. De zakelijke markt wordt niet benaderd (‘We hebben wel boeken voor hen in de shop’). Het museum heeft een pedagogische insteek en richt zich met name op de Duitsers zodat zij het verschil tussen democratie en dictatorschap leren. ‘Nee, we zijn geen toeristische attractie,’ beaamt onze gastheer nog even. Dat verklaart waarom je het DDR Museum ook niet zo snel in een 100% Berlijn gids tegen zult komen. ‘Ze doen in wezen aan anti-marketing,’ merkt één van de PML-leden op. Het is bijzonder om te zien hoe zelfvoorzienend deze culturele hotspot blijkt te zijn. En ook na een bezoek aan de tentoonstelling (‘Oh, jullie willen het ook zien?! Wat leuk!’) is het enthousiasme onverminderd onder de PML-leden.

[afbeelding niet meer beschikbaar]

Slechts met bezoekersinkomsten
Maaike Odolphi van Vereniging Hendrick de Keyser: ‘Ik vind het onwijs knap dat ze hun hele museum met bezoekersinkomsten draaiend kunnen. Het is er leuk en speels en ik snap wel dat zij veel schoolklassen ontvangen. Het is ook een feest der herkenning voor veel Duitsers en dat zal de kracht zijn van deze tentoonstelling. Je wordt echt meegenomen terug in de tijd. En alles is ook tastbaar. Kortom: een vrolijk museum met aandacht voor veel onderwerpen, zoals mode, muziek, spelen, vakanties, naakt recreëren. Ja, erg leuk!’

[afbeelding niet meer beschikbaar]Joods Museum – geen religieus instituut
Onze volgende stop is het befaamde Joods Museum aan de Lindenstraße in Berlijn. Het pand bestaat uit twee delen: een oud barok hoofdgebouw en een zeer stevige staaltje architectuur van de 21^e eeuw. Bij binnenkomst wordt de groep uitvoerig gecheckt met detaildetectors en tassencontroles. Niets wordt aan het toeval overgelaten in deze grillige tijden van aanslagen op Joodse instellingen. Later leren we van de twee dames die ons een uitvoerige presentatie geven dat het Joods Museum helemaal geen religieus instituut is, maar juist alle geloven in huis heeft. Veel van ons beseften dat niet. ‘Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft een aantal Duitse Joden in hun vlucht nog wat artefacts kunnen bewaren. Het was voor dit museum de grootste uitdaging om deze families, verspreid over de hele wereld, te benaderen met het verzoek een donatie te doen. We zijn namelijk een sociaal museum,’ vertelt Yvonne Niehues (Head of Events). Uiteindelijk heeft het museum – vanaf de start van de aanbouw in 1989 – na 11 jaar haar deuren kunnen openen met – en dankzij – donaties van zo’n 600 mensen.

300 events per jaar
Al vanaf de opening worden hier events in huis georganiseerd. ‘Onze event afdeling bestaat uit 8 personen, we hebben dan ook meer dan 300 events per jaar en soms meerdaagse die alle ruimtes nodig hebben.’ Ter verduidelijking: er zijn zo’n 200 workshops, waarvan er 140 door het event team worden georganiseerd en de rest door het culturele team. Verder zijn er conferenties, meetings, talks, lezingen (met name voor Joodse doelgroepen). En ook is er veel ruimte voor concerten, jazz sessies, theater en dans. In totaal zijn er 9 ruimtes en 14 museumruimtes die gebruikt kunnen worden. Zelfs de tentoonstellingsruimtes in de grote tuin zijn beschikbaar.

[afbeelding niet meer beschikbaar]

‘We mogen alleen geen winst maken…’
So far, so good. En nu komt het: het Joods Museum is onderdeel van de federale staat Duitsland. Dat maakt het zowel interessant (‘we zijn bevoorrecht en hebben maar liefst vier directeuren en de zekerheid van subsidie’) maar ook ingewikkeld. Mareike Poppinga legt ons uit waarom dat zo is: ‘Het is daardoor niet gebruikelijk om ruimtes beschikbaar te stellen voor verhuur, we zijn hierin zeer controversieel.’ De heersende mening is dat het ten koste zou gaan van de integriteit. Een interessante discussie die voedingsbodem heeft gekregen in Berlijn. Hoe het museum dan toch zo’n 300 events per jaar kan hosten? ‘Interne events gaan voor externe, ofwel ‘house comes first’. Het is nu eenmaal zo dat we geen winst mogen maken en als we dat doen moeten we altijd exact weten waar we het geld aan gaan besteden. Weten we of kunnen we dat niet, dan moet het teruggegeven worden of naar de Belastingdienst. Vanwege deze ingewikkelde constructie heeft het Joods Museum ook twee afdelingen voor events: profit en non profit, waarbij de laatste groep de agenda beheert. Gelukkig zijn er best wat mooie zakelijke events waar we het met hen over kunnen hebben: zoals een galadiner in de glazen middenruimte, waar maximaal 500 personen in kunnen en waar elk jaar voor ongeveer 320 man een schitterend diner wordt gehouden.

Iedereen een andere energie
Na een uitgebreide lunch in een exclusief deel van het Museumrestaurant krijgt iedereen de mogelijkheid de tentoonstelling te bezoeken. Bij buitenkomst heeft de groep een andere energie: de één praat nog na over ‘hoe zonde het is dat zulke prachtige ruimtes niet volledig beschikbaar zijn voor de zakelijke markt’, waar een ander zich bezint op de indrukwekkende delen van de tentoonstelling, die naast het mooie en interessante leven van de Joden door de jaren heen, ook de gitzwarte perioden van onderdrukking en verderf tentoonstelt. Eenmaal in de bus zit iedereen snel weer op eenzelfde golflengte, al is het maar vanwege de hilariteit van het ‘klem staan’ in de drukte met plakkerige regenkleding!

[afbeelding niet meer beschikbaar]

Musea van Stiftung Stadtmuseum Berlin
Veel tijd om van gedachten te wisselen is er deze keer niet, want voor we het weten zijn we alweer aangekomen bij Märkisches Museum. Een pand dat gebouwd werd in 1908 met het doel vervlogen tijden te laten herleven. ‘Om de geschiedenis te laten voelen,’ vertelt Dr. Claudia Gemmeke. Romeinse pilaren, gewelfde plafonds en metershoge grafstenen. Wapens, een gothic kapel en met de hand bewerkt hout. Een groot gebouw waar je eenvoudig in kunt verdwalen. We krijgen een rondleiding en leren dat er weinig commerciële activiteiten zijn, behalve wat trouwerijen, een conferentiezaal, een winkel en koffie-uitgifte. De centrale ontvangsthal is indrukwekkend, maar alleen te gebruiken wanneer de vloer wordt bedekt – wat ook gelijk de charme van de stenen ontneemt. De tuin biedt meer mogelijkheden en heeft iets romantisch en ‘intiems’. Iedereen maakt gebruik van dit decor om wat foto’s te schieten – zo ook van het ‘organisatieteam’ van deze studiereis (v.l.n.r. Leon Kruitwagen, Jonathan van der Mark, Roeland van Spaendonk en Dirk Prijs).

[afbeelding niet meer beschikbaar]

We wandelen vervolgens naar het Ephraïm Palais waar we een presentatie krijgen van Mattheus van het Museum of Communication. ‘Het is het oudste postmuseum en dateert uit 1898,’ vertelt hij ons. Heropend in 2000 en volgens de beste man ‘meer dan een museum’, aangezien het grote events, een filmfestival en een bioscoop faciliteert. Het is centraal gelegen, historisch modern en het gebruikt kunst als triggers voor de zakelijke markt.

Hilariteit in de kerk
Inmiddels is de groep redelijk murw van alle indrukken en presentaties en krijgt het volgens Roeland van Spaendonk van PML een verrassing waar het blij mee zal zijn. Iedereen is enthousiast, want er zal toch op zijn minst een borrel bij horen?! Niets is minder waar: we worden getrakteerd op een halfuur-durend orgelconcert in de oudste kerk van Berlijn: Nicolaï Kirche. Dit zorgde voor veel hilariteit en toch ook een moment van rust, waarna de borrel en aansluitend een smakelijk diner werd voorgeschoteld!

[afbeelding niet meer beschikbaar]

De komende vijf jaar….
Na het diner in een exclusief deel van een typisch Duits restaurant neemt Leon Kruitwagen nog even het woord: ‘We hebben een hechte club en een goede basis. Wat wordt onze boodschap voor de aankomende vijf jaar? Meer perspectief vanuit Europa? Laten we anderen zien hoe wij het doen? Hoe gaan we om met de veranderingen, zoals de grotere invloed van het bedrijfsleven? Ik nodig jullie uit om hierover mee te denken.’

Carine van Ketwich Verschuur van Kasteel Doorwerth neemt het stokje over: ‘We doen het zo gek nog niet. In sommige steden bestaat een platform, maar wow, wij hebben gewoon een nationaal platform met PML! We zijn ook hier in Berlijn meer aan het brengen dan aan het halen, dat valt ons wel op. Daarom proost ik graag op de volgende tien jaar. Misschien gaan we in de tussentijd wel global!,’ proost ze lachend.

Hotelbar of…?
De rest van het gezelschap proost mee en sluit de avond af in de hotelbar of in de techno-underground clubs van Berlijn. Want ja, ook dat is cultuur!

De dag erna is goed te zien wie voor het laatste had gekozen, en toch was iedereen fatsoenlijk genoeg om nog 2,5 uur mee te doen aan een fietstocht langs de highlights van Berlijn. Eenmaal in de trein terug kwamen alle indrukken nog even ter sprake, maar werd vooral veel gelachen, rode wijn en kaas genuttigd en nogmaals geproost op het succes van deze PML-trip. Op naar het volgende jubileum!

Bekijk de film voor het volledige beeld van drie dagen Berlijn met PML: