Help! Waar is de nooduitgang?

Veiligheid speelt een steeds belangrijkere rol op evenementen. Vooral doordat de veiligheidseisen in de samenleving steeds meer worden opgeschroefd. Wat is een aanvaardbaar risiconiveau voor evenementen? Is een calamiteitenplan noodzakelijk? En hoe ziet dat eruit? Deze vragen spelen permanent door de hoofden van event organizers.

Alle reden voor een seminar over veiligheid bij het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV) in Arnhem. Maya Hoogveld, communicatie adviseur kennis events van IVF en haar collega Deborah van Eijck, projectleider kennis events, stelden een seminar programma samen over crisisbeheersing en calamiteitenplan, planning & ontruiming en hoe reageren we in noodsituaties? Ruim honderd leden van het Genootschap voor Eventmanagers, Freelance Event Platform, Platform Museum locaties, TLN en G14 schoven donderdagmiddag 27 oktober aan in de congreszaal van IFV.

Bij rook en brand houden mensen vast aan hun dagelijkse routine
Grootste eyeopener voor velen: in noodsituaties gedragen we ons heel anders dan we denken. Karin Groenewegen, onderzoeker van de Brandweeracademie, heeft onderzoek gedaan naar het menselijk gedrag bij brand. ‘Sociale normen zijn bepalend voor het gedrag van mensen. Zodra mensen in een kledingzaak rook zien, lopen ze met hun koopwaar rustig door naar de kassa. Ze focussen zich op het doel van hun aanwezigheid en houden vast aan hun dagelijkse routine. Dat verandert pas zodra een vertrouwensfiguur (brandweer- of politieman of security) hen maant weg te gaan. Ook hebben mensen er geen notie van dat ze in levensgevaar verkeren bij een binnenbrand. Ze onderschatten het. Een binnenbrand slaat veel sneller uit tot een grote brand dan een brand buiten. Dat realiseren mensen zich niet. Bovendien is een brand niet meer wat die geweest is. In de jaren vijftig van de vorige eeuw duurde het ongeveer een half uur voordat een smeulend tafelkleedje een kamer in lichterlaaie zette. Tegenwoordig duurt dat precies drie minuten en veertig seconden!! Tsja, de meubels zijn tegenwoordig vaak van geperst hout en lijm en dat vlamt als een tierelier.’

Bij calamiteiten wachten mensen op anderen voordat ze zelf reageren
Karin Groenewegen: ‘Mensen wachten bij rook en brand op anderen voordat ze zelf reageren.’ Ze toont dat via een filmpje. Een persoon vult een formulier in, in een hotelzaal en plotseling komt er rook uit een hoek tevoorschijn. Ze ziet het, maar doet niets en wacht op een reactie van de andere mensen in de ruimte. Die zitten echter in het complot en zijn zogenaamd helemaal verdiept in hun paperassen. Zelfs als de rook in dikke wolken naderbij komt, is de enige actie van de persoon in kwestie: wachten.

‘Toch zijn het zien en ruiken van rook de twee belangrijkste signalen om mensen in actie te krijgen,’ vertelt Karin Groenewegen. Ze laat een ander experiment zien, van een (in scène gezet) brandalarm in een hotel, midden in de nacht. Alle ‘proefpersonen’ worden wakker gebeld en krijgen de instructie het hotel onmiddellijk te verlaten via de vluchtroutes. Wat blijkt? Karin Groenewegen: ‘Bij sommige personen duurde het bijna zeven minuten voordat ze aanstalten maakten om van de kamer af te komen! Verder valt op dat mensen kiezen voor een bekende route maar niet noodzakelijkerwijs de kortste route naar de nooduitgang. Ze lopen door de rook heen en bewegen zich het liefst in groepsverband. Groene bordjes merken ze niet op.’

Wat kunnen we daar van leren? Karin Groenewegen: ‘ Ontwikkel een duidelijk ontruimingsplan. Haal het doel van de bijeenkomst weg (stop de muziek op een concert) en laat vertrouwensfiguren het woord doen. Voor locaties geldt: zorg in de bouw van het pand voor rechte vluchtwegen en korte afstanden, die aansluiten op de normale routes. Zorg ook voor logische signalen. Signalen waarop staat ‘niet gebruiken in geval van …’ zijn kansloos. Dat lezen mensen niet eens of het dringt niet tot hen door.’

Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid
Hans Hazebroek, senior onderzoeker Brandweeracademie, behandelt een fictieve eventcase over een ijstocht, waarbij een paar mensen door het breekbare ijs zakken en een persoon overlijdt. In de case passeert een aantal veiligheidskwesties de revue, waar de meeste ervaren organizers wel aan zullen denken. Totdat aan het eind de vraag rijst: wie is verantwoordelijk en wie wordt aansprakelijk gesteld? Een tip van Hazebroek: ‘Zorg voor een goede rolverdeling tussen organisator en initiatiefnemer. Wie de vergunning aanvraagt, is verantwoordelijk.’ Wie aansprakelijk wordt gesteld is een grijzer gebied. Juristen kijken daarbij doorgaans naar waar geld te halen is en de rechter oordeelt vaak op basis van de ‘kelderluik’-criteria (zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Kelderluik-arrest).

‘Laat regels los en kijk naar de risico’s’
Andere les: een ramp is altijd anders dan de oefening. Wilfried Huinink, adviseur evenementen VNOG (Veiligheid Noord-Oost Gelderland) zegt dan ook: ‘Laat de regels los en kijk naar de risico’s. Denk vanuit risico’s.’ Andere tip: breng de signalen uit de omgeving in kaart. Dat helpt bij de vraag of een concert afgelast moet worden of door kan gaan, zoals actueel was tijdens het noodweer op Pinkpop. ‘Bij afgelasting zouden de bezoeker de aftocht moeten blazen in een storm door een donker bos. Soms is afgelasting zelfs operationeel niet mogelijk, doordat het wegennet verstopt zit.’

Registraties zijn onbetrouwbaar
Dan gaat tijdens het seminar het brandalarm af. Dat zul je net hebben. Vrijwel iedereen denkt dat het onderdeel is van een act, maar het jaarlijkse brandalarm blijkt ingepland op deze dag. Langzaam sjokt iedereen naar buiten. Teruggekomen branden op verzoek de vragen los. Wat viel de gasten op, is de vraag. ‘Er werd niemand geregistreerd’, merkt iemand op. Menno van Duin, lector crisisbeheersing, heeft daar aan pasklare verklaring voor: ‘Registraties zijn onbetrouwbaar. Tijdens de Bijlmerramp in 1992 vielen er 34 doden, maar aanvankelijk werden er 2000 vermisten opgegeven. Mensen hebben allerlei motieven om iemand als vermist op te geven. Verwarde mensen geven hun zoon op die ze even kwijt zijn, anderen zoeken iemand met wie ze een oude rekening willen vereffenen. Of ze geven namen juist niet op, omdat ze het nut er niet van inzien. IVF doet daarom niet aan registratie, maar hanteert een open deur beleid. We weten niet wie er in het pand is, maar in geval van brand ontruimen we het hele pand en doorzoeken we elke kast en elk toiletblok.’ Gelukkig maar, want – o ironie van het lot – zo vond men tijdens de brandoefening in het pand een groep zittenblijvers die een seminar had over ‘zelfredzaamheid bij ontruimen’…
Gelukkig hoeven we ons in Nederland ook weer niet te veel zorgen te maken over calamiteiten. Menno van Duin: ‘We leven praktisch in het veiligste land ter wereld en we worden de oudste mensen. Bad things happen. Dat hoort bij het leven. Per slot van rekening kun je een samenleving niet vijf jaar lang alert houden nadat er ergens een aanslag is gepleegd.’ Maar de wijze lessen van deze dag waren welkom voor de event professionals.

Fotocredits: www.jordiwallenburg.nl